ΜΕΛΙΤΖΑΝΑ

13 Απριλίου, 2020

Η μελιτζάνα  Solanum melongena – Στρύχνον η μελιτζάνα είναι ποώδες, πολυετές φυτό του γένους Στρύχνον (Solanum) της οικογένειας των Στρυχνοειδών (Solanaceae) και καλλιεργείται για τον ομώνυμο καρπό της . Στην αρχαιότητα, ήταν ιθαγενές φυτό της Ινδίας, αλλά καλλιεργούνταν προϊστορικά στην Κίνα και την Κεντρική Ασία. Στην Ευρώπη ήρθε μέσω του Βυζαντίου από τους Άραβες. Στην Ελλάδα έφτασε το 12ο-13ο αιώνα και από τότε αποτελεί ένα από τα βασικά συστατικά της Μεσογειακής διατροφής.

Το Ελληνικό όνομά της προέρχεται από παραλλαγή της Αραβικής της ονομασίας bāḏinjān σε μελιτζάνα, επηρεασμένο από το μελανό χρώμα του καρπού. Η Βυζαντινή λέξη μελιτζάνα (melitzána) αποδόθηκε στα μεσαιωνικά λατινικά σαν melongena. Με αλλαγή του “g” σε “z” προέκυψε στα σύγχρονα Ιταλικά η λέξη "melanzana".

Ο βλαστός της είναι τρυφερός, όρθιος, θαμνώδης, με ύψος που μπορεί να φτάσει τα 80cm και φέρει μικρά αγκάθια. Τα φύλλα της είναι μεγάλα και χνουδωτά με σχήμα ωοειδές. Τα άνθη της κρεμαστά χρώματος μωβ, φύονται μεμονωμένα. Ο καρπός της, η μελιτζάνα, έχει σχήμα ωοειδές, κυλινδρικό η σφαιρικό που ποικίλει στο μέγεθος ανάλογα με τη ποικιλία. Το χρώμα των καρπών είναι μωβ, βαθύ μωβ, μωβ με άσπρες γραμμές, αλλά ακόμα και βαθύ γαλάζιο, κόκκινο ή και κιτρινωπό σε διάφορες ποικιλίες. Η σάρκα του καρπού είναι σπογγώδης και περιέχει πολλά σπόρια.




Ποικιλίες

Κυριότερες ποικιλίες στην Ελλάδα είναι

  • Λαγκαδά με τους μακρόστενους καρπούς χρώματος σκούρου μωβ

  • Η τσακώνικη μελιτζάνα Λεωνιδίου με Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης, με μακρείς καρπούς, μωβ χρώματος

  • Σύρου που είναι πρώιμη ποικιλία με τους μεγαλύτερους καρπούς και εμφανισιακά είναι χοντροί και στρογγυλοί ή σχήματος αχλαδιού και το χρώμα τους είναι σκούρο μωβ

  • Η μελιτζάνα της Σαντορίνης, με τον λευκό στρογγυλό καρπό και τη γλυκιά γεύση. 

Γενικά στην Κρήτη καλλιεργείται το 50% της ελληνικής παραγωγής της μελιτζάνας.
 

Καλλιέργεια

Η μελιτζάνα καλλιεργείται ως ετήσιο φυτό και απαιτεί θερμό κλίμα για να αναπτυχθεί. Καλλιεργείται στην ύπαιθρο, σε θερμοκήπια αλλά και σε γλάστρα στο μπαλκόνι. Φυτεύεται από τον Απρίλιο και μετά, την περίοδο που η θερμοκρασία έχει ανέβει αρκετά. Η μελιτζάνα ευδοκιμεί σε αφράτα γόνιμα εδάφη με καλή αποστράγγιση.
Ο σπόρος της μελιτζάνας αργεί να φυτρώσει και χρειάζεται τουλάχιστον 2 βδομάδες για να βλαστήσει σε ιδανικές συνθήκες θερμοκρασίας 20°C και σχετικής υγρασίας. Αποφεύγουμε να φυτεύουμε πυκνά τις μελιτζάνες για να επιτύχουμε καλύτερο αερισμό των φυτών, περιορισμό ανάπτυξης μυκητολογικών ασθενειών, καθώς και την βελτίωση της παραγωγής της μελιτζάνας.

Η υπαίθρια καλλιέργεια μελιτζάνας, είτε στον κήπο είτε σε γλάστρα στο μπαλκόνι, δεν έχει ανάγκη από. Για την στήριξη των φυτών, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ένα απλό καλάμι ύψους ενός μέτρου πάνω στο οποίο θα δεθεί ο κεντρικός βλαστός της μελιτζάνας.
 

Πολλαπλασιασμός

Ο πολλαπλασιασμός γίνεται με σπόρια. Για να συγκεντρωθούν τα σπόρια μαζεύουμε τους καλά ωριμασμένους καρπούς και στη συνέχεια οι καρποί γίνονται πολτός και περνούν από κόσκινο με νερό ώστε να αποχωριστούν τα σπόρια που ξεραίνονται σε σκιερό μέρος.
 
Απαιτήσεις

Η καλλιέργεια της μελιτζάνας έχει σημαντικές ανάγκες σε νερό για να μπορέσει να είναι αποδοτική και απαιτεί τακτικό πότισμα. Κατά την διάρκεια της ανθοφορίας της μελιτζάνας, η έλλειψη νερού μπορεί να προκαλέσει πτώση των ανθέων. Επίσης, κατά την καρποφορία της μελιτζάνας, χρειάζεται συνεχές πότισμα, ειδικά τους ζεστούς καλοκαιρινούς μήνες, για την αποφυγή καρπών με πικρή γεύση.
 
Συγκομιδή

Η συγκομιδή της μελιτζάνας, ανάλογα την ποικιλία και τις καιρικές συνθήκες, γίνεται περίπου 2,5 μήνες μετά τη μεταφύτευση. Η συλλογή της γίνεται σε στάδιο που δεν έχουν ωριμάσει πλήρως, δηλαδή όταν διαθέτουν σφιχτή σάρκα και γυαλιστερό μωβ χρώμα. Κατά τη συγκομιδή, κόβουμε τον καρπό της μελιτζάνας με τμήμα του ποδίσκου για να υπάρξει καλύτερη συντήρηση. Η μελιτζάνα δεν διατηρείται πολλές μέρες εκτός ψυγείου, ενώ και στο ψυγείο υποβαθμίζεται γρήγορα, μετά από λίγες μέρες, λόγω των χαμηλών θερμοκρασιών γι’ αυτό πρέπει να καταναλώνεται φρέσκια.
 




Στην κουζίνα

Κυριαρχεί σε πιάτα των χωρών της Μεσογείου. Ο μουσακάς και τα παπουτσάκια, η Ιταλική μελιτζάνα με παρμεζάνα και το τούρκικο ΙμάμΜπαϊλντί είναι από τα πιο γνωστά. Γίνεται επίσης ψητή, τηγανιτή, βραστή, σαλάτα και τουρσί. Βέβαια όπως τα περισσότερα λαχανικά όσο λιγότερο τη μαγειρεύετε, τόσο περισσότερο διατηρεί τα θρεπτικά της συστατικά, για αυτό αποφεύγετε το τηγάνισμα. Η μελιτζάνα γίνεται εξίσου γευστική, και πολύ πιο υγιεινή, όταν ψήνεται. Χρησιμοποιήστε το γκριλ του φούρνου για να ψήσετε τη μελιτζάνα σε αντικολλητικό ταψί ή λαδόκολλα, ή ψήστε τη μελιτζάνα σε αντικολλητικό τηγάνι χωρίς λάδι, στη γκριλιέρα ή την τοστιέρα σας.


Στην υγεία

Το σκουρόχρωμο αυτό λαχανικό είναι πλούσιο σε μέταλλα όπως ασβέστιο, κάλιο και σίδηρο, το οποίο μάλιστα είναι αυτό που κάνει το χρώμα της να αλλάζει όταν εκτίθεται στον αέρα. Είναι, επίσης, πλούσια σε νάτριο, πρωτεΐνη, βιταμίνη Α, αντιοξειδωτικών ουσιών και φυτικών ινών, που την καθιστούν μια πολύ υγιεινή τροφή καθώς βοηθά στη σωστή λειτουργία του εντέρου. Περιέχει επίσης θρεπτικά συστατικά που ανήκουν στην οικογένεια των φαινολών, όπως καφεϊκό και χλωρογενικό οξύ. Ακόμη, περιέχει φλαβονοειδή, όπως τη νασουνίνη, η οποία λόγω της ισχυρής αντιοξειδωτικής της δράσης βοηθάει στην καταστροφή των ελευθέρων ριζών, αποτρέποντας τις αρνητικές επιδράσεις τους στα κύτταρα, καθώς προστατεύει τα λιπίδια στις μεμβράνες των κυττάρων.

Γενικότερα, τα φυτά τη σχηματίζουν για να προστατεύονται από την οξείδωση που προκαλείται από βακτήρια και μύκητες. Το χλωρογενικό οξύ θεωρείται επίσης από τα πιο ισχυρά αντιοξειδωτικά της μελιτζάνας που καταπολεμούν τις ελεύθερες ρίζες, ενώ ταυτόχρονα έχει αντιμικροβιακή δράση και ρίχνει την «κακή» LDL – χοληστερίνη.

Σε μελέτη που πραγματοποιήθηκε από την Υπηρεσία Γεωργικών Ερευνών των Η.Π.Α. (ARS), βρέθηκε ότι οι διάφορες ποικιλίες μελιτζάνας περιέχουν 13 φαινολικές ενώσεις πολύ ωφέλιμες για την υγεία μας και με αντιοξειδωτική δράση. Έχει λίγες θερμίδες, καθόλου λίπος και κατά τη διάρκεια της πέψης απορροφάει το λίπος άλλων τροφών, βοηθώντας έτσι στην απώλεια βάρους. Ανάλογα με τον τρόπο μαγειρέματός της και το συνδυασμό της με άλλες τροφές, η μελιτζάνα μπορεί να ανακουφίσει το φούσκωμα, να καθαρίσει τα φλέματα, να βελτιώσει την πέψη και να βοηθήσει στην αντιμετώπιση της αϋπνίας.
Η μελιτζάνα περιέχει μία πρασινωπή ουσία, τη στρυχνίνη, που μπορεί να προκαλέσει στομαχικές διαταραχές, που βρίσκεται στους καρπούς όταν καταναλώνονται άγουροι ή πολύ ώριμοι. Επίσης αποφεύγουμε να την τρώμε ωμή λόγω της πικρής γεύσης αλλά και λόγω της σολανίνης, μιας τοξικής ουσίας που περιέχει, ειδικά όταν τη συγκομίσουμε πρόωρα.
Στενοί συγγενείς της είναι ο καπνός και το φυτό κόκα, αφού οι πικροί σπόροι της περιέχουν επίσης αλκαλοειδείς νικοτινοειδείς ουσίες, οι οποίες παρεμπιπτόντως δε θεωρούνται επιβλαβείς στην ποσότητα που υπάρχει στη μελιτζάνα. Εντυπωσιακή είναι η ποσότητα της νικοτίνης που περιέχει καθώς είναι η υψηλότερη που συναντάται σε βρώσιμο φυτό (0,01 mg/100 gr.). Οι επιστήμονες διευκρινίζουν όμως ότι χρειάζονται 10 κιλά μελιτζάνες για να αποδώσουν τη νικοτίνη ενός τσιγάρου.
 

Εχθροί και Ασθένειες
 
Ο τετράνυχος, αποτελεί τον σημαντικότερο εχθρό της καλλιέργειας της μελιτζάνας. Μόλις αρχίζουν να ανεβαίνουν οι θερμοκρασίες μέσα στο καλοκαίρι, ο τετράνυχος προσβάλλει τα φύλλα και τους καρπούς της μελιτζάνας.
Προσβάλλεται, επίσης, από τα έντομα της μελίγκρας, του θρίπα και του αλευρώδη, καθώς και από τη μυκητολογική ασθένεια του ωιδίου.

Χρησιμοποιούμε θειάφι και θειοχαλκίνη για την οικολογική αντιμετώπιση του τετράνυχου και των μυκητολογικών ασθενειών της μελιτζάνας, ενώ για την προστασία από τα έντομα, φτιάχνουμε ένα δικό μας οικολογικό σκεύασμα με φυσικά υλικά που έχουμε στο σπίτι μας όπως σκόρδο, κρεμμύδι, πράσινο σαπούνι και οινόπνευμα.

Εναλλακτικά, μπορούμε να πάρουμε τις συμβουλές από τα γεωπονικά καταστήματα της γειτονίας μας για το πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την κάθε ασθένεια.