ΟΙ ΤΟΥΛΙΠΕΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

01 Φεβρουαρίου, 2020

Μπορεί να έχουμε συνδέσει την τουλίπα με την Ολλανδία, ποιος όμως γνωρίζει πως και στην Ελλάδα φυτρώνουν είδη της, πέντε εκ των οποίων τα συναντά κανείς στην Κρήτη.
Σύμφωνα, με τη Μυθολογία, η Γαία, για να ευλογήσει το γάμο του Δία με την Ήρα, πρόσταξε να φυτέψουν κόκκινες τουλίπες στον κήπο των Εσπερίδων. Για αρκετό καιρό είχε επικρατήσει ο μύθος ότι οι τουλίπες και οι άλλοι βολβοί είναι ιθαγενή φυτά της Ολλανδίας. Στην πραγματικότητα κανείς βολβός δεν κατάγεται από αυτό το μέρος του κόσμου!

Οι Ολλανδοί μετέφεραν βολβούς από τους τόπους καταγωγής τους και ξεκίνησαν από το 1600 να τους καλλιεργούν και να τους διασταυρώνουν. Τα πρώτα χρόνια μόνο οι βαθύπλουτοι και οι αριστοκράτες είχαν το προνόμιο να κατέχουν βολβούς. Σήμερα, στους μισούς σχεδόν αγρούς της Ολλανδίας καλλιεργούνται τουλίπες, ενώ κάθε χρόνο παράγονται περίπου τρία δισ. βολβοί, εκ των οποίων τα 2/3 εξάγονται. Το όνομα της πιθανώς το οφείλει στην τουρκική λέξη τουλβάν ή στην περσική τουλιβάν που σημαίνει το κάλυμμα του κεφαλιού με το οποίο προσομοιάζει.

Όλοι σήμερα θεωρούν την Ολλανδία πατρίδα της, δικαιολογημένα ίσως, μιας και καλλιεργεί τρία δισεκατομμύρια βολβούς ετησίως και εξάγει περίπου τα δύο. Οι τουλίπες πιθανότατα εισήχθησαν από την Κίνα, τη Μογγολία, το Αζερμπαϊτζάν και την Αρμενία ή και από την Ελλάδα. Ελάχιστοι όμως από εμάς γνωρίζουν ότι στη χλωρίδα της χώρας μας περιλαμβάνονται 11 αυτοφυή είδη (από τα 15 συνολικά που χαρακτηρίζουν την έκταση της μεσογειακής λεκάνης και άνω των 100 που υπάρχουν σε όλο τον κόσμο).

Πέντε από αυτά τα συναντάμε στην Κρήτη: cretica, saxatilis, bakeri, doerfleri και goulimyi

Η κόκκινη τουλίπα της Κρήτης (Tulipa doerfleri) είναι ενδημικό είδος τουλίπας που φύεται σχεδόν αποκλειστικά στο μικρό οροπέδιο του Γιούς Κάμπου, στο Σπήλι Ρεθύμνου. Ο κάμπος της Γιους, δηλαδή της Ηούς, πήρε το όνομά του από τη θεά της Αυγής. Τόπος μαγευτικός, ιδιαίτερα τους ανοιξιάτικους μήνες, που τα ανθισμένα φυτά δημιουργούν φαντασμαγορικό υπερθέαμα. Την εποχή που είναι ανθισμένες οι τουλίπες, όλα τα άλλα φυτά περνούν σε δεύτερο πλάνο, αφήνοντας το κόκκινο να πρωταγωνιστεί. Το είδος, λόγω της περιορισμένης του κατανομής θεωρείται κινδυνεύον και έχει διακηρυχτεί ως προστατευόμενο με προεδρικό διάταγμα από το 1981.






Είναι πολυετές ποώδες φυτό με βολβό με δερματώδεις χιτώνες με τρίχες στο εσωτερικό. Ο βλαστός έχει ύψος 10-30 cm και τα φύλλα είναι λεπτά και γραμμοειδή. Τα άνθη έχουν 6 ελεύθερα πέταλα (τέπαλα) σκούρα κόκκινα, ωοειδή σε σχήμα σπάτουλας, 30-50 mm, Έχουν στη βάση τους ένα μαύρο μπάλωμα, με μια κίτρινη λωρίδα να διαχωρίζει το κόκκινο και το μαύρο τμήμα του άνθους.

Η Tulipa doerfleri είναι ένα αρχαιοφυτικό αγριόχορτο που δεν αναπαράγεται με σπόρους, αλλά με βολβούς. Εξαπλώνεται τοπικά, με τη φυσική καλλιέργεια του χώματος, αλλά είναι οικολογικά περιορισμένη στο βιότοπό της. Κατά πάσα πιθανότητα, δεν θα μπορούσε να έχει επιζήσει προτού να παρουσιαστεί η γεωργία στην Κρήτη και φαίνεται πιθανόν να έχει εισαχθεί.


Τουλίπα cretica

Η πιο συνηθισμένη τουλίπα που συναντάμε στην Κρήτη είναι η ενδημική Tulipa cretica. Το κομψό αυτό φυτό φυτρώνει σε φρύγανα, πετρώδεις περιοχές, πλαγιές χωρίς δενδροκάλυψη, μικρούς λόφους και οροπέδια από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι τα 2.000 μ. Τα φυτά είναι συνήθως πολύ μικρά και ζουν αρκετά χρόνια. Κάθε τουλίπα φέρει ένα ως δύο άνθη, λευκά ή ανοιχτορόδινα, με φάρυγγα και κίτρινους ανθήρες.





Τα άνθη έχουν ένα μικρό κίτρινο μπάλωμα στην εσωτερική βάση των πετάλων. Τα τρία εξωτερικά πέταλα έχουν ρόδινες, πορφυρές και πράσινες αποχρώσεις. Μπορούμε να βρούμε ανθισμένη την Tulipa cretica από τον Φεβρουάριο μέχρι και τον Μάιο, ανάλογα με το υψόμετρο.


Τουλίπα goulimyi 





Η κατακόκκινη goulimyi απαντά σε ένα μόνο πληθυσμό στην Κρήτη, στη δυτικότερη περιοχή του νησιού. Αναπτύσσεται σε ασβεστολιθικά εδάφη ανάμεσα στα φρύγανα κοντά στη θάλασσα, ιδιαίτερα σε περιοχές με διάσπαρτα σημεία γυμνού χώματος, αλλά και στις άκρες διαφορετικών –οικολογικά και γεωμορφολογικά– μεταξύ τους περιοχών. Μοιάζει αρκετά με την doerfleri, αλλά τα φύλλα της είναι κυματοειδή, σχηματίζει καρπούς και ο βολβός της έχει τρίχες.





Είδος προς εξαφάνιση, γι’ αυτό δεν αναφέρεται η ακριβής τοποθεσία της. Έτσι όμως οι κάτοικοι εν αγνοία τους κόβουν τις τουλίπες ή επεμβαίνουν στο βιότοπό τους.


Τουλίπα saxatilis





Η Tulipa saxatilis φυτρώνει σε ασβεστολιθικά εδάφη, συνήθως σε όχθες ρεμάτων, πεδιάδες και βραχώδεις πλαγιές. Απαντά κυρίως σε χωράφια που καλλιεργούνται, βρίσκονται σε αγρανάπαυση ή έχουν εγκαταλειφθεί. Οι ήπιες ανθρώπινες παρεμβάσεις, όπως η επιφανειακή άροση του εδάφους, συμβάλλουν στην εξάπλωση του φυτού, ενώ η εγκατάλειψη των χωραφιών για μεγάλα χρονικά διαστήματα αποτελεί λόγο εξαφάνισής του.




Τα φύλλα της έχουν έντονο πράσινο χρώμα και κιτρινωπό χρωματισμό στη βάση τους, τα λουλούδια είναι ρόδινα-ιώδη ή λιλά με κιτρινωπό χρωματισμό στο εσωτερικό των πετάλων και ανθίζουν από τον Μάρτιο μέχρι τον Μάιο.


Τουλίπα bakeri

Όποιος βρεθεί στο οροπέδιο του Ομαλού την εποχή που ανθίζουν οι πανέμορφες αυτές τουλίπες μένει έκθαμβος από το υπερθέαμα. Χωράφια ολόκληρα βαμμένα μοβ, κάτω από τις χιονισμένες κορυφές των Λευκών Ορέων, σηματοδοτούν την έλευση της άνοιξης στα ορεινά των Χανίων. Πρόκειται για πολυετές φυτό με επιμήκη, αυλακωτά και λογχοειδή φύλλα, τα οποία είναι συγκεντρωμένα στη βάση του φυτού.





Τα πέταλά του έχουν μήκος 4-5 εκ., είναι κίτρινα στη βάση, λευκά στο κέντρο και ρόδινα στα άκρα. Η ποικιλία Tulipa bakeri θεωρείται πλέον από τους βοτανολόγους ως ξεχωριστό είδος, ενδημικό της Κρήτης και απαντάται, εκτός από το οροπέδιο του Ομαλού, και σε άλλα υψίπεδα του ίδιου νομού.


Βιβλιογραφία

http://web.anek.gr/anek_prod/pdf/anekorama/T11/7_toulipes_new.pdf
http://www.monumenta.org/article.php?IssueID=4&ArticleID=519&CategoryID=6&lang=gr


Φωτογραφίες

http://www.pbase.com
http://www.crete-kreta.com
http://www.west-crete.com/
http://www.paghat.com
https://www.johnscheepers.com